Örnek Cümle Çözümlemeleri
A) Sadece yüklemden oluşan cümlelerde zorunlu ve seçmeli ögeler bulunmaz. Bu tür cümleler temel ögeden oluşur.
1. Cumhuriyetin ilk yıllarıydı.
Cumhuriyetin ilk yıllarıydı/yüklem/temel öge
2. Bol ürün alınan bir yılmış.
Bol ürün alınan bir yılmış/yüklem/temel öge
3. Kırılır.
Kırılır/yüklem/temel öge
4. Girilmez
Girilmez/yüklem/temel öge
5. Bir şey değil
Bir şey değil/yüklem/temel öge
6. Yanlıştan dönüldü.
Yanlıştan dönüldü/yüklem/temel öge
B-) Bir cümlede sadece temel ve zorunlu ögeler bulunabilir. Zorunlu öge sayısı cümlenin yükleminin değerliliğine bağlıdır. Buna göre aynı cümlede bir veya birkaç zorunlu öge bulunabilir.
1. Yazık değil mi bunca emeğe.
Bunca emeğe/dolaylı tümleç, yazık değil mi/yüklem Temel öge: Yüklem, Zorunlu Öge: Dolaylı tümleç
2. Bakkal bozuk malları bana sattı.
Bakkal/özne, bozuk malları/düz tümleç, bana/dolaylı tümleç, sattı/yüklem Temel öge: Yüklem, Zorunlu Ögeler: Özne/düz tümleç/dolaylı tümleç
3. Bir torbada elli kilo un var.
Elli kilo un/özne, bir torbada/dolaylı tümleç, var/yüklem Temel öge: Yüklem, Zorunlu Ögeler: özne/dolaylı tümleç
4. Dün, çok sıcak bir gündü.
Dün/özne, çok sıcak bir gündü/yüklem Temel öge: Yüklem, Zorunlu Ögeler: Özne
5. Annem bana kırgındı
Annem/özne, bana/dolaylı tümleç, kırgındı/yüklem Temel öge: Yüklem, Zorunlu Ögeler: Özne/dolaylı tümleç
6. Ders anlaşıldı.
Ders/düz tümleç, anlaşıldı/yüklem Temel öge: Yüklem, Zorunlu Öge: düz tümleç
7. Belirsizliğin daha çok süreceği sanılıyor.
Belirsizliğin daha çok süreceği/düz tümleç, sanılıyor/yüklem Temel öge: Yüklem, Zorunlu Öge: düz tümleç
8. Bu söze gülünür.
Bu söze/dolaylı tümleç, gülünür/yüklem Temel öge: Yüklem, Zorunlu Öge: dolaylı tümleç
C-) Bir cümlede temel öge, zorunlu öge ve seçimlik ögeler yer alabilir. Zorunlu ögelerin sayısını yüklemin değerliliği belirler. Seçimlik ögelerin cümlede yer almasını ise yüklemin yönetim çerçevesi ve dil kullanıcısının tercihi belirler.
1. Ali şimdi sınıfta uyuyor.
Ali/özne, şimdi/zarf tümleci, sınıfta/dolaylı tümleç, uyuyor/yüklem Temel öge: Yüklem, Zorunlu Ögeler: Özne, Seçimlik Ögeler: Zarf tümleci/dolaylı tümleç
2. Köylüler buğdaylarını bugün tüccara verdi.
Köylüler/özne, buğdaylarını/düz tümleç, bugün/zarf tümleci, tüccara/dolaylı tümleç, verdi/yüklem Temel öge: Yüklem, Zorunlu Ögeler: Özne/düz tümleç/ dolaylı tümleç Seçimlik Ögeler: Zarf tümleci
3. Leyla bugün belediye düğün salonunda Ali Selim'le evlendi.
Leyla/özne, bugün/zarf tümleci I, belediye düğün salonunda/dolaylı tümleç, Ali Selim'le/zarf tümleci II, evlendi/yüklem Temel öge: Yüklem, Zorunlu Ögeler: Özne/zarf tümleci II Seçimlik Ögeler: Dolaylı tümleç/zarf tümleci I/
4. İnşaata izinsiz girilmez.
İnşaata/dolaylı tümleç, izinsiz /zarf tümleci, girilmez/yüklem Temel öge: Yüklem, Zorunlu Öge: Dolaylı tümleç Seçimlik Öge: Zarf tümleci
5. He, Ali elindeki paketi Fatma'ya verdi.
He/bağımsız tümleç Ali/özne, elindeki paketi/belirli düz tümleç, Fatma'ya/dolaylı tümleç, verdi/yüklem Temel öge: Yüklem, Zorunlu Ögeler: Özne/ belirli düz tümleç, dolaylı tümleç Seçimlik Ögeler: Bağımsız tümleç
6. Ama Rabia kapıyı çok geç açtı.
Ama/bağımsız tümleç Rabia/özne, kapıyı/düz tümleç, çok geç/zarf tümleci, açtı/yüklem Temel öge: Yüklem, Zorunlu Ögeler: Özne/düz tümleç Seçimlik Ögeler: Bağımsız tümleç/zarf tümleci
7. Ayşe uzun zamandır Ali'ye âşıkmış.
Ayşe/özne, uzun zamandır/zarf tümleci, Ali'ye/dolaylı tümleç, âşıkmış/yüklem Temel öge: Yüklem, Zorunlu Ögeler: Özne/dolaylı tümleç Seçimlik Ögeler: Zarf tümleci
8. Tipi yüzünden yollar kapandı.
Tipi yüzünden/zarf tümleci, yollar/düz tümleç, kapandı/yüklem Temel öge: Yüklem, Zorunlu Öge: Düz tümleç Seçimlik Öge: Zarf tümleci
9. Kapı çilingir tarafından açıldı.
Kapı/düz tümleç, çilingir tarafından/zarf tümleci, açıldı/yüklem Temel öge: Yüklem, Zorunlu Öge: Düz tümleç Seçimlik Öge: Zarf tümleci
10. Ağaçtaki limonlar ırgatlarca toplanmış.
Ağaçtaki limonlar/düz tümleç, ırgatlarca/zarf tümleci, toplanmış/yüklem Temel öge: Yüklem, Zorunlu Öge: Düz tümleç Seçimlik Öge: Zarf tümleci
11. Dün dağa çıkıldı.
Dün/zarf tümleci, dağa/dolaylı tümleç, çıkıldı/yüklem Temel öge: Yüklem, Zorunlu Ögeler: Özne/dolaylı tümleç Seçimlik Ögeler: Zarf tümleci
Kaynak: IŞIK, Metin.(2015), CÜMLE ÖGELERİNİN TASNİFİ,
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder